Ο άνδρας ανακαλύπτει τον εαυτό του

Η ταυτότητα του άνδρα, με ό,τι πηγάζει από αυτήν, είναι μία ανθρώπινη στάση μέσα στην ψυχολογία, στην ιστορία και στην κοινωνική πραγματικότητα που δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητηθεί. Μέχρι τώρα. 

Αν παρατηρήσει κανείς την πορεία του άνδρα από το παρελθόν μέχρι σήμερα, θα βρει αξιοσημείωτη κληρονομική συνέπεια στον χαρακτήρα, στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητά του. Όλα αυτά, προέρχονται από τη φυσική του δύναμη. Η ανθρώπινη κοινωνία, «χτίστηκε» όλους αυτούς τους αιώνες μέσα από την ανασφάλεια των κινδύνων του φυσικού περιβάλλοντος, με μοναδική προστασία τη σωματική δύναμη των ανδρών, στις συντρόφους, στην οικογένεια και στην ομάδα. 

Οι απαιτήσεις της κάθε εποχής, πρόσταζαν ώστε ο άνδρας να στηρίζεται σε αυτή τη φυσική ικανότητα, που του έδινε αβίαστα ρόλο κυνηγού, πολεμιστή, αρχηγού, κυβερνήτη, ηγέτη και κουβαλητή της οικογένειας. Κάθε ιστορική κοινωνία επιβεβαίωνε με τον τρόπο της – πόλεμοι, συγκρούσεις, πολιτικά γεγονότα – αυτόν τον ρόλο του άνδρα. Δειλά-δειλά τον τελευταίο αιώνα, αναδύθηκαν κυρίως μέσω ΜΜΕ και τέχνης και άλλες πτυχές που κρύβονταν πίσω από τη σκιά της σκληράδας του άνδρα: ο οικογενειάρχης, ο πατέρας, ο ρομαντικός, ο gentleman.

Οι τελευταίες πενταετίες όμως, έχουν φανερώσει τόσες πολλές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έχουν ταρακουνήσει την ανδρική (αλλά και τη γυναικεία) ταυτότητα. Είναι αναπόφευκτο, άλλωστε, όταν ένα μέλος μετακινείται στο σύστημα, να μη μετακινείται και οποιοδήποτε άλλο σχετίζεται με αυτό. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, άρχισαν να γεννιούνται διαφορετικές απόψεις για τον ρόλο του άνδρα, που τον προσδιορίζουν σαν ανώριμο, άκαμπτο, αναποτελεσματικό, ανίκανο για ενσυναίσθηση, άνθρωπο των σπηλαίων που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της σημερινής εποχής. Χαρακτηρισμοί που βάζουν τον άντρα στη γωνία του ρινγκ, να δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα, πολλά από αυτά κάτω από τη μέση. Τι έχει συμβεί πραγματικά στον άνδρα και γιατί δεν στηρίζεται πια στη φυσική του δύναμη για να απαντήσει σε αυτά τα χτυπήματα;

Μέχρι τώρα, δεν είχε παρουσιαστεί στον άνδρα η ανάγκη της επικοινωνίας με εγγύτητα. Λογική, αρχέτυπα και πραγματικότητα, ευθυγραμμίζονταν. Δεν υπήρχε η απαίτηση από τους άνδρες να εκφράζουν συναισθήματα, να δείχνουν ευαισθησία και να επιβεβαιώνουν συναισθηματικά τις γυναίκες. Οι εποχές άλλαξαν, όπως και ο ρόλος του άνδρα, χωρίς όμως να έχει συμμετάσχει ο ίδιος σε αυτό. 

Ο ρόλος του πια έχει ετεροκαθοριστεί από το πλαίσιο. Η θέση του άνδρα στην εργασία, στην κοινωνία και στις σχέσεις, μετακινείται, αποτέλεσμα και των κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Η πυγμή, η εξουσία, η απόλυτη δύναμη που βασιζόταν η κοινωνία μέχρι τώρα, έχουν δώσει τη θέση τους στην εμπιστοσύνη, στη συνεργασία, στην αντίληψη, στην επικοινωνία, στοιχεία που δεν κατέχει ο άνδρας διότι, απλά, δεν τα έχει μάθει – σε αντίθεση με τη γυναίκα που στην εξελικτική της πορεία εκπαιδεύεται σε αυτές τις δεξιότητες.

Το αγόρι από τη στιγμή που θα γεννηθεί, έρχεται να καλύψει έναν ρόλο που όλη η κοινωνία περιμένει από αυτό. Να γίνει άνδρας. Να είναι απρόσιτος, σκληρός, απόμακρος, άγριος, αρρενωπός, με δύο λόγια, παραδοσιακός άνδρας. Και πώς θα εκπληρώσει τις προσδοκίες της κοινωνίας; Μεγαλώνοντας με τον τρόπο που καλλιεργεί αυτές τις δεξιότητες.

Τα πρώτα πρότυπα έρχονται μέσα από την οικογένεια, με τη μητέρα να καλύπτει όλες τις συναισθηματικές ανάγκες του αγοριού, με μονόπλευρο τρόπο και χωρίς αμοιβαιότητα στο συναίσθημα. Η μητέρα δίνει, χωρίς να περιμένει να πάρει τίποτα πίσω. Ο άνδρας στην πορεία της ζωής του, αποζητά αυτή τη συναισθηματική συναλλαγή, αλλά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως όταν ήταν παιδί, δηλαδή ανισότιμα. Όχι γιατί δεν θέλει, αλλά γιατί δεν ξέρει πώς να την εκφράσει, δημιουργώντας συναισθηματικά τραύματα στον εαυτό του.

Στην εξελικτική πορεία του άνδρα, παρουσιάζονται ευκαιρίες που θα μπορούσε να αξιοποιήσει. Όλα τα μηνύματα όμως επικοινωνούν κάτι διαφορετικό. Στην οικογένεια παρουσιάζονται δυσλειτουργικά ανδρικά πρότυπα, πατέρας απορριπτικός, θυμωμένος, όπου όλες αυτές οι συμπεριφορές εντυπώνονται στον εγκέφαλο του αγοριού, χτίζοντας τη μελλοντική του ταυτότητα ως ενήλικος άνδρας. Ο θυμός, η ακαμψία, η αποστασιοποίηση, η οργή, γίνονται όχι μόνο συνήθειες αλλά και ένας ανδρικός τρόπος συναισθηματικής έκφρασης και άμυνας. Με λίγα λόγια, αυτό γνωρίζουν να κάνουν.

Τα αγόρια όταν βρίσκονται στο σχολείο, έχουν άλλη μία ευκαιρία καλλιέργειας των συναισθημάτων τους. Φευ! Το πλαίσιο έρχεται να λειτουργήσει και εκεί στερεοτυπικά και να αποδώσει, με κληρονομική ασφάλεια, τα χαρακτηριστικά των ρόλων στο κάθε φύλο. Έτσι, στα αγόρια δεν επιτρέπεται να εκφραστούν συναισθηματικά και να «δεθούν» επικοινωνώντας ουσιαστικά με τους φίλους τους. Αυτά είναι «κοριτσίστικα» πράγματα. Στα αγόρια επιτρέπεται να εκφραστούν μόνο με πράξεις και πρωτόγονους μηχανισμούς έκφρασης, όπως ο θυμός. Σκεφτείτε πώς «επικοινωνούν» σήμερα οι άντρες με τους φίλους τους. Μόνο μέσα από δραστηριότητες και σχεδόν ποτέ συναισθηματικά.

Στο εδώ και τώρα, ο άνδρας που έρχεται αντιμέτωπος με τις σύγχρονες προκλήσεις, παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα stress, σχετιζόμενα με την εργασία και τις σχέσεις. Τα θέματα που καλούνται να διαχειρισθούν οι ψυχολόγοι στις θεραπείες με τον άνδρα θεραπευόμενο, αφορούν θυμό (που όταν στρέφεται προς τον εαυτό του, οδηγεί σε κατάθλιψη), εξαρτήσεις, άγχος και προβλήματα στις σχέσεις. Η αφετηρία αυτών των συμπτωμάτων, είναι δύο βασικά συναισθήματα, ο φόβος και η θλίψη.

Νιώθοντας πια ότι ο έλεγχος χάνεται από τα χέρια του, δυσκολεύεται να καθορίσει ο ίδιος τη ζωή του και ταυτόχρονα να είναι βοηθητικός στο περιβάλλον του. Αρχίζει να αισθάνεται τρωτός, ευάλωτος, εξαρτημένος και να ντρέπεται. Στρέφει τον φακό προς τον εαυτό του, θεωρώντας ότι δεν είναι αρκετός στη δουλειά του, αποπροσανατολισμένος από τον ρόλο που ήξερε στο να εργάζεται ατομικά, ανταγωνιστικά και να βγαίνει νικητής. 

Στο σπίτι νιώθει ότι δεν εκπληρώνει πια τον ρόλο του, καθώς οι απαιτήσεις εκεί αφορούν τώρα τη συναισθηματική εγγύτητα και την επικοινωνία. Στοιχεία ταμπού για εκείνον, καθώς επικρατεί το στερεότυπο ότι θα χάσει την ταυτότητά του «αν έρθει σε επαφή με τα γυναικεία χαρακτηριστικά του», μία φράση που έχει βάλει ταφόπλακα στην έκφραση των συναισθημάτων του άνδρα και τον έχει εγκλωβίσει σε ένα κλουβί από το οποίο δεν θέλει πια ο ίδιος να βγει. Δεν υπάρχουν όμως αντρικά και γυναικεία συναισθήματα, υπάρχουν ανθρώπινα συναισθήματα, που χρειάζεται να εκφράζονται.

Και τώρα; Πολλοί βλέπουν αδιέξοδα για τον άνδρα, απόσυρση, απομόνωση, παραίτηση, κατάθλιψη. Μακάρι όμως να ήταν έτσι τα αδιέξοδα! Εδώ ο άνδρας βρίσκεται μπροστά σε μία τρομακτική ευκαιρία διαφοροποίησης της ιστορικής του ταυτότητας, βγαίνοντας ακόμα πιο σίγουρος και γεμάτος εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του. Είναι ένα αναπάντεχο δώρο της τωρινής κοινωνικής πραγματικότητας.

Ο άνδρας δεν έχει ανάγκη να προσδιορίζεται πια από τον παραδοσιακό ρόλο του άγριου και απόμακρου αρσενικού, να κουβαλάει την ταμπέλα του «κακού» που του επιτρέπει να δείχνει «καλός», ούτε φυσικά από τα μεταφεμινιστικά μηνύματα που προκύπτουν από την αναγκαία μετακίνηση της μοντέρνας γυναίκας. Ο δρόμος για την αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας υπάρχει και συνδυάζεται με την αυθεντική επιθυμία και την εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του, επιλύοντας άμεσα το υπαρξιακό κενό που πάει να παγιωθεί μέσα του. Δε χρειάζεται να περιμένει να φτάσει σε σημείο κρίσης για να διαχειρισθεί αυτή την κατάσταση, που με τη ματιά του τώρα και τα βιώματα του παρελθόντος, φαντάζει χαμένη.

Η ντροπή που νιώθει βαθιά μέσα του, φιλτραρισμένη σε ανικανότητα, προβάλλεται με συναισθήματα φόβου και θυμού, ερχόμενος σε αμυντική θέση. Μπορεί να αντικατασταθεί με ασφάλεια, αναδόμηση συναισθημάτων και κυρίως εστίαση σε λειτουργικές σχέσεις. Η αναγνώριση της θέσης, της πορείας αλλά και των δυνατοτήτων του, αναφορικά με την έκφραση των συναισθημάτων, είναι το καμπανάκι στο ρινγκ που θα του δώσει τη δυνατότητα για μερικά δευτερόλεπτα ανάπαυσης και εσωτερικής εστίασης.

Διότι, ο βασικός κανόνας στους αγώνες, δεν είναι να βγάλεις νοκ άουτ τον αντίπαλο αλλά να παραμείνεις όρθιος μέχρι τέλους. Για την οικογένειά σου, τους ανθρώπους σου, αλλά πάνω από όλα για σένα.

Χαράλαμπος Παν. Πίσχος, 

 

Ψυχολόγος, 

Ειδικός Γραμματέας του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων και Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ψυχολογικού – Θεραπευτικού Κέντρου «Συναίσθηση»

πηγή:http://www.enorasis.edu.gr/?p=4478